Kiến thức
Người nghèo
“Người nghèo” là điều đầu tiên mà tất cả mọi người tu đều phải có. An trong phận nghèo để vui với đạo là phẩm cách thanh cao của người xuất gia. Nếu không chịu khó nghèo, thì không thể có niềm vui trong đạo.
Yên trong phận nghèo là biết đủ với những cái đã có và ít muốn với những cái chưa có, được gọi là “Ít muốn biết đủ”.
“Người nghèo” là điều đầu tiên mà tất cả mọi người tu đều phải có. An trong phận nghèo để vui với đạo là phẩm cách thanh cao của người xuất gia. Nếu không chịu khó nghèo, thì không thể có niềm vui trong đạo.
Biết đủ với ba chiếc y, mấy bộ đồ, vài quyển kinh, một chiếc xe để đi học. Hoặc khi đã già thì có thêm cặp mắt kiếng để đọc kinh, một chiếc đơn để nằm thảnh thơi là đủ. Nếu luôn có lòng tham không biết đủ, thì suốt ngày nhìn ngó và tự than trách. Khi nhìn thấy người nổi tiếng hơn mình hoặc có nhiều đồ đạc hơn, thì lòng tham muốn và mong cầu sẽ trỗi dậy. Người không biết đủ, không an nhàn thì lòng sẽ không bao giờ yên, mỗi khi nghe thấy tiếng hay gặp cảnh là lòng bối rối vì không thể yên ở vị trí hiện tại. Chịu làm một người nghèo thì mới có thể làm người tu chân chánh.
Đức Thế Tôn từ địa vị ở trên muôn ngàn vạn người vinh hoa tột đỉnh của thế gian, nhưng Ngài đã từ bỏ tất cả để trở thành một người ẩn sĩ sống một mình trong rừng núi hoang vắng. Hoặc như Thái tử Trần Nhân Tông, Ngài nhìn ngôi vương tộc như đôi giày rách buông xuống nhẹ nhàng. Chính vì sự thanh cao hơn cả tiềm năng của họ, mà ngày nay mọi người đều tôn thờ. Trong văn học Phật giáo, chúng ta thường thấy tranh vẽ Thái tử Trần Nhân Tông ngồi chéo chân trên mẫu đá bên bờ suối, cầm một cây quạt lá rất đơn sơ, áo mão của nhà vua và chiếc đai bằng ngọc đang trôi theo dòng nước, kèm theo hai câu thơ:
Áo mão kim đai theo dòng nước
Chuông từ mõ trúc vọng chân không.
Thái tử Trần Nhân Tông đã từ bỏ tất cả áo mão kim đai để trôi theo dòng nước và chỉ cầm trên tay một cây quạt lá phi phào nhẹ nhàng thảnh thơi thoát tục, thưởng thức hương vị ngọt ngào của thiên nhiên. Đấy cũng là hình ảnh của một người chân tu sống một cách bình dị, làm mẫu tục trần. Ngoài ra, còn nhiều vị vua, thái tử, công chúa quý tộc ở các nước như Thái Lan, Miến Điện, Tích Lan, Nhật Bản… đã từ vị trí cao tột để “đầu trần chân đất” xuất gia tu hành. Cũng giống như các vị đại nhân đã làm, chúng ta không nên theo đuổi thêm nữa. Nếu hiểu rõ bản chất của người xuất gia, chúng ta sẽ loại bỏ được những ý muốn và kiêu hãnh. Bỏ đi tất cả là bản chất cao thượng của người tu. Tại sao? Bởi vì dù ở vị trí cao tột, giàu sang khiến người khác nể sợ hoặc nổi tiếng khắp thế giới, vẫn không thoát khỏi thất thường và không tránh khỏi khổ hình. Cuối cùng, họ cũng phải tìm về người có đạo để được chỉ dạy con đường thoát khổ.
Người xuất gia là người chỉ con đường cho chúng sinh, soi sáng ánh đèn Bát-nhã cho ba cõi, phải nhìn thấy vai trò và giá trị như vậy mới làm đúng, tu tập tốt và thực sự có lợi ích rộng lớn.
Người xưa có câu: “Việc của người xuất gia không phải làm quan văn hay tướng võ”. Đại tướng có thể chiến thắng trăm trận, đánh bại muôn người; hoặc quan văn đứng đầu triều đình cầm bút viết thành chương, nổi danh thiên hạ; nhưng không thể sánh với công việc của người xuất gia, chiến thắng bản thân.
Yên phận với cái nghèo và vui với đạo, đó là bước đầu tiên cần phải làm được, như vậy mới có thể đạt được bước thứ hai và thứ ba.
Người chuyên cần
“Người chuyên cần” là người siêng năng ngày cũng như đêm, trong từng phút giây lúc nào cũng chuyên tâm trong Giới học, Định học, Tuệ học.
“Người chuyên cần” là người siêng năng cả ngày lẫn đêm, trong từng phút giây luôn tập trung vào học thuật, quyền định và trí tuệ. Trong kinh A-hàm có dòng viết: “Nguyên nhân chúng ta và những người khác lận đận trong sinh tử vô biên là vì không nhìn thấy Giới học của Hiền Thánh, Định học của Hiền Thánh, Tuệ học của Hiền Thánh. Nhờ vào giới, định và tuệ của Hiền Thánh mà Ta đã thực hành được và đạt đến đạo quả Vô thượng và Chánh đẳng Chánh giác ngày hôm nay”.
Giới-Định-Tuệ là cánh cửa giải thoát vĩnh viễn không thể thay đổi. Đó là cánh cửa chung cho tất cả các Hiền Thánh trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Khi nghe pháp, ta đang nghiên cứu về Tuệ học; khi ngồi tịnh tọa và tối tăm nghĩ về Phật, ta đang nghiên cứu về Định học; và khi tụng kinh chú đại thọ và thuộc lòng sáu đối trong giới luật, ta đang nghiên cứu về Giới học. Nếu hiểu rõ như vậy, ta sẽ thấy trong giới có định và tuệ, và ngược lại trong tuệ cũng có giới và định. Khi đã đạt giới, ta phải thường xuyên tụng đọc mười giới Sa-di để ghi nhớ và tuân thủ.
Từ Giới học, Định học và Tuệ học sinh ra pháp thân và tâm hồn của người tu. Thân hồn bằng da thịt này chỉ là tạm thời như giọt sương trên cỏ, như đám mây trôi trên bầu trời thoáng qua. Chỉ có Pháp thân và tâm hồn mới là điều không thay đổi được trong suốt muôn đời.
“Người đoạn dứt” là điều kiện thứ ba mà người tu cần phải đạt được. Từ sự siêng năng tu tập giới, định và tuệ mà có thể chấm dứt tham, sân và si.
“Người đoạn dứt” là điều kiện thứ ba mà người tu cần phải đạt được. Từ sự siêng năng tu tập giới, định và tuệ mà có thể chấm dứt tham, sân và si.
Giới giúp loại bỏ tham dục,
Định giúp loại bỏ sân nhuế,
Tuệ giúp loại bỏ si mê.
Tất cả phương pháp giáo dục của đức Phật đều nhằm vào trọng tâm, sử dụng giới, định và tuệ để phá vỡ tham, sân và si để vượt ra khỏi ba cõi.
Trước hết, đức Phật chỉ cho chúng ta thấy nguyên nhân của đau khổ và phiền não. Sau đó, Ngài chia sẻ những phương pháp để loại bỏ và giải quyết nguyên nhân này.
Trong sách Luật Thiện Kiến có ghi: “Lành thay! Bậc trượng phu biết rõ cuộc đời vô thường, xả tục hướng đến Niết-bàn không như người hiếm có khó nghĩ bàn”. Với ba ý nghĩa như trên, chữ “Sa môn” là một danh xưng khiêm nhường của người tu xuất gia.
Ngoài ra, bậc Tỳ-kheo còn có ba ý nghĩa khác là Khất sĩ, Bố ma và Phá ác.
“Khất sĩ” là người trên con đường chánh pháp của Phật, nhờ cúng dường thực phẩm cho đàn việt để giáo dục chúng sinh.
“Bố ma” là người khiến cho ma quân khiếp sợ. Chúng ta tu hành thanh tịnh, làm thầy của Trời người có định lực, đạo lực và tuệ lực khiến cho ma quân khiếp sợ, kính nể.
“Bố ma” là người khiến cho ma quân khiếp sợ. Chúng ta tu hành thanh tịnh, làm thầy của Trời người có định lực, đạo lực và tuệ lực khiến cho ma quân khiếp sợ, kính nể. Ngược lại, nếu không có công phu tu hành mà còn khiếp sợ ma quân, thì gọi là “Ma bố”. Như vậy, làm sao có thể đạt được quả đạo.
“Phá ác” là loại bỏ nghiệp ác để đạt được nơi chí cao chí thiện. Khi ngồi dưới cây Bồ-đề tu đạo, Thái tử Tất-đạt-đa đã thề rằng dù thịt nát xương tan cũng phải cố gắng đạt tới chỗ phải đạt, và cuối cùng Thái tử đã đạt được quả Phật. Vì vậy, nếu ta quyết tâm, cống hiến và kiên nhẫn, cuối cùng chúng ta sẽ hoàn thành mục đích của việc xuất gia là đạt được thành tựu phạm hạnh. Theo nguyện vọng của đức Phật, người tu phải có ý chí mạnh mẽ, đến nỗi dù thịt nát xương tan cũng phải cố gắng đạt đến chỗ cần đạt, không được dừng lại chỉ vì khó khăn, trở ngại hoặc vất vả một chút. Nếu luôn tìm kiếm đường dễ dàng hoặc nơi an ổn, ấm áp, thì sẽ mãi mãi lươn quẩn trong sáu đường luân hồi, không chỉ mất thân mà còn mất đi tinh thần thanh tịnh của một người Hiền Thánh.
Theo nguyện vọng của đức Thế Tôn, người tu phải có ý chí mạnh mẽ, dù thịt nát xương tan cũng phải cố gắng đạt tới chỗ phải đạt, không nên vừa thấy khó khăn, trở ngại hoặc nhọc nhằn một chút thì liền bỏ dở nửa chừng.
Thái tử Tất-đạt-đa tiếp tục phát nguyện: “Nếu Ta không đạt được đạo ở đây, dù thịt nát xương tan cũng sẽ không rời khỏi chỗ ngồi này. Nếu trong thực tế đúng như mong muốn của Ta, thì khi quăng bát xuống nước, nó sẽ trôi lên ngược trở lại”.
Với tấm bát trôi lên ngược dòng nước cùng hình ảnh Thái tử Tất-đạt-đa ngồi dưới gốc cây Bồ-đề quyết tâm tìm đạo, đã chứng minh cho các thế hệ xuất gia sau này lòng kiên cường, ý chí kiên định của một người quyết tâm tu hành để giải thoát khỏi sinh tử. Tất cả những người tu xuất gia sau này đều là những người “Nhẫn được những điều khó nhẫn; làm được những việc khó làm”, thậm chí hy sinh cả cuộc sống để tìm kiếm chánh pháp và mang lại lợi ích cho chúng sinh.
Xuất gia không phải để tìm cuộc sống thoải mái và dễ chịu, cũng không phải để tìm bạn bè nhiều và đạo tràng nổi tiếng. Nếu vì những lý do đó mà xuất gia, thì tốt hơn hết là ở lại gia đình. Trong kinh Công Đức Người Xuất Gia có viết: “Dù xuất gia chỉ trong một ngày một đêm cũng đủ để tránh được hai trăm vạn kiếp tái sanh vào con đường ác. Luôn sống trong chốn thanh tịnh, hưởng được phước trí và thắng được thiện tri thức, mãi mãi không phải trăn trở. Luôn gặp các vị Phật, nhận lời thọ ký Bồ-đề, ngồi trên tòa Kim Cang thành đã là bậc Đại Giác”. Khi ta tu tập trong đạo tràng mỗi ngày theo những gì đức Phật đã truyền dạy, sẽ có được phước đức, duyên nợ và quả báo to lớn mà không thể nghĩ đến. Khi một người quyết tâm xuất gia với lòng rộng lớn, sẽ làm lay động tất cả cung điện Ma trong Tam Thiên Đại Thiên. Điều đó cho thấy có một vị anh hùng đại địa, có trí tuệ vượt trội và có thể mang lại lợi ích rộng lớn cho chúng sinh trong ba cõi sẽ xuất hiện.
Đại sư Liên Trì nói: “Khi xuất gia như người xưa, cung điện Ma sẽ sợ hãi; nhưng khi xuất gia như bây giờ và không tu tập, cung điện Ma sẽ mừng vui”. Hãy lắng nghe câu nói sâu sắc này, và tự kiểm điểm bản thân một cách cẩn thận.
Đại đức Thích Minh Thành