Mở đầu
Trong cuốn sách “Trầm tích văn hóa Hưng Nguyên” do nhà nghiên cứu Hán Nôm Thái Huy Bích biên soạn, có nhắc đến thông tin đáng tin cậy về tổ tiên của Vua Quang Trung tại làng Thái Xá. Truyền thống và di sản lịch sử tại khu vực này đã được nghiên cứu một cách tỷ mỹ để sóng đôi với bằng chứng lịch sử. Hãy cùng khám phá chi tiết về vấn đề này.
1. Tra cứu thư tịch
1.1 Sách “Nghệ An ký” của Bùi Dương Lịch
Sách “Nghệ An ký” của Bùi Dương Lịch, được viết trong thời kỳ vua Gia Long mới lên ngôi, cung cấp thông tin đáng tin cậy về tổ quán của Vua Quang Trung tại làng Thái Lão. Bùi Dương Lịch là một chuyên gia có uy tín trong lĩnh vực này, và ông đã làm quan dưới triều Vua Quang Trung và triều Nguyễn. Tuyệt đối chắc chắn rằng ông biết rất rõ về tổ quán của Vua Quang Trung tại làng Thái Lão.
1.2 Sách “An Tĩnh cổ lục” của Le Breton
Sách “An Tĩnh cổ lục” của Le Breton, được viết trong thời kỳ thuộc địa Pháp, cung cấp thông tin về làng Đông Thai – nơi có tổ quán của dòng họ Tây Sơn. Làng Đông Thai nằm phía nam của núi Đại Hải và là nơi mang tính biểu tượng của dòng họ Tây Sơn.
1.3 Sách “Những khám phá về Hoàng đế Quang Trung” của Đỗ Bang
Sách “Những khám phá về Hoàng đế Quang Trung” của Đỗ Bang cung cấp thông tin về tổ miếu Tây Sơn tại xã Thái Lão. Tổ miếu này được lập để tưởng nhớ tổ tiên của Vua Quang Trung. Mặc dù di tích tổ miếu này đã bị triệt hạ sau khi triều đại Tây Sơn sụp đổ, nhưng vẫn còn nhiều truyền thuyết và câu đố xoay quanh về Tổ Tây Sơn.
2. Nghiên cứu di sản Hán Nôm
Bản đồ Hưng Nguyên thời xưa cho thấy trên khu vực làng Thái Xá có ba làng là Thái Xá, Chi Nê và Tiên Linh. Các di sản Hán Nôm như sắc phong, gia phả, câu đối… được cất giữ ở hai làng Chi Nê và Tiên Linh khá phong phú và có niên đại từ triều Vua Quang Trung trở về trước. Trong khi đó, làng Thái Xá không có di sản nào có niên đại từ triều Vua Quang Trung trở về trước.
3. Khảo sát truyền tụng dân gian và dấu vết lịch sử
Ở xóm 4A và 4B của làng Thái Xá, xã Hưng Đạo, có nhiều truyền tụng liên quan đến tổ tiên của Vua Quang Trung. Mặc dù những truyền tụng này không phải lịch sử chính thức, nhưng chúng có giá trị đáng kể để xác minh các chứng cứ lịch sử.
-
Về làng Hữu Biệt: Khi Vua Gia Long lên ngôi, làng Thái Xá và tổ quán Vua Quang Trung đã bị triệt hạ. Dân làng Thái Xá bị dồn đến khu đất mới phía tây núi Thai, đặt tên làng Hữu Biệt. Hiện nay làng Hữu Biệt thuộc xã Nam Giang, huyện Nam Đàn. Làng Thái Xá sau khi chuyển hết dân đi nơi khác đã hoang hóa, nhưng vẫn giữ địa danh làng Thái Xá.
-
Giai thoại về mộ tổ Vua Quang Trung: Trên núi Độc Lôi, có một vùng đất phẳng được gọi là Động Bằng, được truyền thuyết là nơi Vua Quang Trung đã chọn để cải táng mộ tổ trên núi Độc Lôi. Tuy nhiên, vị trí mộ thật không ai biết chính xác.
-
Giếng yểm: Theo truyền thuyết, khi Gia Long lên ngôi Vua, sau khi triệt hạ làng Thái Xá, ông đã đào 9 giếng yểm để phá long mạch làng này. Tuy nhiên, chưa có bằng chứng cụ thể cho câu chuyện này. Gần đây, có ba chiếc giếng lạ được phát hiện, nhưng chưa được xác minh xem có phải là 3 trong 9 giếng yểm được truyền tụng không.
4. Tổ năm đời Vua Quang Trung là Hồ Thế Viêm
Có nhiều giả thiết về tổ tiên Vua Quang Trung. Một trong những giả thiết được đưa vào Bách khoa toàn thư mở Wikipedia là tổ năm đời của Vua Quang Trung là Hồ Thế Viêm. Theo gia phả họ Hồ ở xã Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, cụ Hồ Thế Anh (Phó bảng) sinh ra 5 người con trai. Trưởng nam là Hồ Thế Viêm (Sinh đồ) dời nhà lên làng Nhân Lý, sau đó lại dời vào xã Thái Lão, huyện Hưng Nguyên.
Từ những tư liệu và suy luận trên, có thể khẳng định Tổ năm đời của Vua Quang Trung có mộ ở làng Thái Xá, xã Thái Lão là Hồ Thế Viêm. Tuy nhiên, cần xác minh thêm về Tổ bốn đời của Vua Quang Trung là Hồ Phi Long hoặc Hồ Phi Khang.
Điểm thông tin trên được trích từ sách “Trầm tích văn hóa Hưng Nguyên” của nhà nghiên cứu Hán Nôm Thái Huy Bích.
(Author: E. I.)