Chúng ta thường nghe người xưa nhắc đến câu “Phận gái mười hai bến nước, trong nhờ đục chịu”. Vậy đâu là ý nghĩa của 12 bến nước mà lại được sử dụng để so sánh với số phận của phụ nữ? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!
12 bến nước là gì?
Người ta thường ví von những người phụ nữ gian nan trong chuyện chồng con là “phận đàn bà 12 bến nước”. Thường là những người đã trải qua nhiều cuộc hôn nhân do chồng chết trận, chết bệnh, hoặc bỏ đi… và trải qua nhiều sự lựa chọn, khó khăn trong cuộc sống.
Nguồn gốc của “mười hai bến nước”
Có rất nhiều thông tin và cách giải thích khác nhau về nguồn gốc của câu nói này. Hãy cùng tìm hiểu những ý kiến này nhé.
Theo quyển từ điển “Đại Nam quấc âm tự vị” do Huỳnh Tịnh Của biên soạn có giải thích rằng: “Con gái mười hai bến nước” có nghĩa là: “Thân con gái như chiếc đò, hoặc gặp bến trong, hoặc mắc bến đục, hoặc đưa người tốt, hoặc đưa người xấu, may thì nhờ, rủi thì chịu. Nói mười hai bến là nói cho vần”.
Theo cách giải thích này, thực tế chỉ có hai bến là bến trong và bến đục – “trong nhờ, đục chịu”. Tuy nhiên, vì trong câu có nói tới “mười hai” nên người ta cố gắng tìm ra cách giải thích để hợp lý hoá số 12.
Chẳng hạn như:
-
Số 12 tương ứng với 4 địa vị trong xã hội xưa là công, hầu, khanh, tướng và 8 nghề nghiệp của người chồng là sĩ, nông, công, thương, ngư, tiều, canh, mục. Tuy nhiên cách giải thích này có phần trùng lặp vì công và khanh cũng là kẻ sĩ; còn canh cũng có nghĩa là nhà nông.
-
Số 12 chỉ tương ứng với mười hai nghề nghiệp của người chồng đó sĩ, nông, công, thương, nho, y, lý, bốc, ngư, tiều, canh, mục. Cách giải thích này cũng bị trùng lặp vì sĩ tức là nho và canh cũng tức là nông.
-
Một cách giải thích khác nữa là số 12 tương ứng với mười hai con giáp trong tuổi của người chồng đó là tý, sửu, dần, mão, thìn, tỵ, ngọ, mùi, thân, dậu, tuất, hợi.
Còn theo cách lý giải của Ông An Chi (Kiến thức ngày nay số 95):
Nguồn gốc của những câu nói thuộc kiểu này khá mơ hồ. Hai danh từ “thuyền” và “bến” thường được dùng theo cách ẩn dụ để chỉ người con gái và người con trai trong mối quan hệ hôn nhân hay hẹn hò. Từ cách dùng này, phát triển thêm một bước, từ “bến” lại được dùng để so sánh với số phận của người con gái xưa trong cuộc sống. Do cách hiểu của dân gian, người ta đã đánh tráo nhân duyên (tình yêu) với nhân duyên (trong lý thuyết Phật giáo: thập nhị nhân duyên).
Hai chữ “Nhân” này trong chữ Hán lại có cách viết khác nhau:
-
Nhân (姻) là hôn nhân (婚姻) ; nhân duyên là duyên phận vợ chồng cũng chính là chữ “nhân” trong câu nói này.
-
Tuy nhiên trong chữ Hán vẫn còn một chữ “nhân” khác đó là nhân (因) là nguyên nhân (原因).
Đây chính là chữ “nhân” trong Thuyết thập nhị nhân duyên (十二因緣) của nhà Phật. Thuyết này cho rằng: Sở dĩ chúng sinh nhân gian đau khổ và luân hồi chính vì chuỗi mười hai nguyên nhân: (1) vô minh (ngu dốt); (2) hành (hành động); (3) thức (ý thức); (4) danh sắc (danh và hình tướng); (5) lục xứ (lục căn: nhãn, nhĩ, tỵ, thiệt, thân, ý); (6) xúc (tiếp xúc); (7) thụ (cảm giác); (8) ái (yêu mến); (9) thủ (nắm giữ lấy); (10) hữu (trở thành); (11) sinh (sinh ra đời); (12) lão tử (già và chết). Trong thứ tự của chuỗi “nhân duyên” này, cái trước chính là nguyên nhân của cái sau, nếu như cái trước diệt thì cái sau cũng sẽ diệt.
Hóa ra, lại chỉ có hai bến giống như quan điểm của Huỳnh Tịnh Của đã nói “hoặc gặp bến trong, hoặc mắc bến đục”, “may thì nhờ, rủi thì chịu” đó mà thôi. Từ điển gia của chúng ta không thấy được hiện tượng từ nguyên dân gian nên mới cho rằng “tiếng nói mười hai bến nước là nói cho vần”. Tuy nhiên ông vẫn đúng khi phủ nhận rằng “mười hai” có ý nghĩa xác thực như khi chúng được sử dụng trong các ngữ cảnh khác.
Nói chung, có rất nhiều cách giải thích nhưng vẫn còn nhiều điều mơ hồ và chưa rõ ràng về câu nói này. Tuy nhiên tất cả đều quay về số phận của phụ nữ xưa và phản ánh quan niệm lỗi thời: Phụ nữ phải sống phụ thuộc vào chồng, nếu gặp được người tốt thì là phúc, còn gặp phải người xấu thì phải chịu đựng. Quan niệm này đã dần biến mất, thay vào đó là sự bình đẳng nam-nữ và sự trọng dụng vai trò của phụ nữ trong gia đình và xã hội hiện đại.
Như vậy, bài viết đã đưa ra một số cách giải thích về 12 bến nước là gì để bạn hiểu thêm và cảm thông sâu sắc về số phận của phụ nữ Việt Nam thời xưa, khi họ phải trải qua nhiều khó khăn và gian khổ. Đọc xong bài viết này, hi vọng bạn sẽ có thêm thông tin mới và cảm nhận sâu sắc về phụ nữ Việt Nam trong quá khứ.
Bạn có thể tìm hiểu thêm về LADEC tại đây.