Một triều đình đang mờ nhạt, một phủ chúa thăng hoa
Sau khi giúp nhà Lê trung hưng đánh bại nhà Mạc và lấy lại Thăng Long, triều đình vua Lê trở thành nhà chúa Trịnh, trong đó các chúa Trịnh ngày càng trở thành trung tâm quyền lực chính trị. Trái lại, vai trò của vua Lê dần đi vào quên lãng, không còn sự hư vị của triều đình như trước. Phủ chúa trở nên nguy nga, tráng lệ trong khi cung vua đang dần hoang tàn.
Ngôi nhà nguy nga trên bờ hồ Hoàn Kiếm
Phủ chúa Trịnh nằm ven hồ Hoàn Kiếm và được xây dựng như một thành phố lộng lẫy. Xung quanh phủ và các hồ lân cận, nhà chúa đã xây dựng nhiều nguyệt đài, thủy tạ như Tả Vọng đình trên Gò Rùa (nền Tháp Rùa ngày nay), cung Khánh Thụy và núi Ngọc Bội ở phía Tây hồ để tôn vinh võ công. Nhà chúa cũng thành lập các trại thủy binh trên hồ, từ đó hồ Hoàn Kiếm còn được gọi là hồ Thủy quân.
Lầu Ngũ Long – Kỳ quan kiến trúc độc đáo
Vào năm 1644, chúa Trịnh Doanh đã cho xây lầu Ngũ Long có hình dạng của năm con rồng tại cửa ô Tây Long. Dạng lâu này được miêu tả là rất cao, có công trình nghệ thuật tinh xảo, được dát bằng sứ và đá cẩm thạch quấn quanh, có thể nhìn thấy từ xa. Quy mô phủ Chúa Trịnh kéo dài tới sông Hồng. Điều đặc biệt là chúa Trịnh đã xây dựng những chuồng voi bên ngoài phủ mà những nhà quan Tây quan sát ước chừng có từ 150-200 con. Hàng ngày, voi được dẫn xuống sông để uống nước và tắm rửa. Nội cung của phủ chúa có lầu Ngũ Phượng, nơi tổ chức các hoạt động phi ngự và có các hoa viên. Đường đi qua các cung được trang trí bằng hành lang có điếm hậu mã quân túc trực, tạo nên một phong cảnh tuyệt đẹp. Sau nội cung là Thái Miếu, nơi thờ phụng các tổ tiên của chúa Trịnh.
Phủ Chúa Trịnh – Nét đẹp kiến trúc và xa hoa không tưởng
Samuel Baron, một thương gia người Anh đã đến Thăng Long năm 1680, miêu tả về phủ Chúa Trịnh: “Phủ Chúa nằm ở trung tâm thành phố Kẻ Chợ. Những dinh thự dành cho người nhà chúa được xây dựng cao hai tầng và có nhiều cửa thông gió. Những cửa lớn được chạm trổ tinh xảo và được làm từ gỗ lim.”
Các tư thất và cung dành cho phụ nữ trong phủ cũng lộng lẫy và xa hoa, được trang trí bằng chạm trổ, màu sơn vàng. Trước khu dinh thự, có chuồng voi lớn và ngựa tốt, phía sau phủ là hoa viên, cây cối và ao cá… Mọi thứ trong phủ đều hoành tráng như một quốc gia tuyệt vời.
Thú chơi và sự đa dạng trong phủ chúa Trịnh
Các chúa Trịnh không chỉ tạo dựng một phủ hoành tráng mà còn có thú chơi kỳ hoa dị thảo đặc sắc. Trong truyện “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” của tác giả Phạm Đình Hổ, được miêu tả những loài trân cầm hiếm có, đá quý và cây cảnh đẹp trong phủ. Chúa Trịnh thậm chí còn mua cây đa to từ bên bắc và chuyển về. Những cây này giống như cây cổ thụ trên đỉnh non đá, rễ dài đến vài trượng, cần đến ít nhất bốn người và một cơ binh mới có thể đều tay. Trong phủ, có nhiều cảnh đẹp như đồi núi, sông suối, và mỗi khi đêm đến, âm nhạc điều hòa và tiếng chim hót vang khắp bốn phương.
Phủ Chúa Trịnh trong những ngày lễ hội
Vào mỗi dịp tết Trung thu, chúa Trịnh tạo ra hàng trăm hoặc hàng nghìn chiếc đèn lồng từ gấm trong cung. Tất cả đều tinh xảo và có giá trị lớn, lên tới hàng chục lạng vàng mỗi chiếc. Trong dịp chúa đi ra ao chơi Bắc cung, ao được gọi là Long Trì rộng nửa dặm. Ao có hoa sen và hoa súng đẹp. Bên bờ ao, có đặt đá và trồng cây như núi non. Mỗi khi đêm tới, âm thanh và ánh sáng trong phủ tạo nên không gian mơ màng và thần tiên.
Kết thúc của một thời hoàng lầu
Năm 1786, chúa Trịnh Khải đã hy sinh khi Bắc Bình vương Nguyễn Huệ tiến quân. Quân Tây Sơn rồi sau đó Trịnh Bồng, anh họ của chúa Trịnh Sâm, cố gắng duy trì cơ đồ họ Trịnh, nhưng năm 1787, họ Trịnh thất bại trong việc khôi phục lại địa vị. Trịnh Bồng phải bỏ kinh thành và phủ chúa bị đốt cháy. Cơ đồ họ Trịnh tan ra thành tro bụi sau hàng trăm năm.