Xuất thân
Nguyễn Trãi, biệt danh Ức Trai, sinh năm 1380 và qua đời vào ngày 19/9/1442. Ông sinh ra tại làng Chi Ngại, huyện Phượng Sơn, nằm trong lộ Lạng Giang (nay thuộc Chí Linh, Hải Dương). Cha ông là Nguyễn Phi Khanh và mẹ là bà Trần Thị Thái. Ông là cháu ngoại của Trần Nguyên Đán.
Tiểu sử
Khi Nguyễn Trãi 5 tuổi, mẹ ông qua đời. Không lâu sau đó, Trần Nguyên Đán cũng qua đời. Ông trở về quê nội tại làng Nhị Khê, huyện Thượng Phúc (tức phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông) – nay là huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội.
Vào năm 1400, để cứu vãn chế độ phong kiến đang khủng hoảng, Hồ Quý Ly lật đổ nhà Trần và tiếp tục thực hiện các cải cách. Nguyễn Trãi tham gia thi cử và đỗ Thái học sinh (tiến sĩ) khi 20 tuổi. Hồ Quý Ly đặt ông giữ chức Ngự sử đài chánh chưởng. Cha ông là Nguyễn Phi Khanh cũng đỗ bảng nhãn từ năm 1374 và được Hồ Quý Ly cử giữ chức Đại lý tự khanh Thị lang tòa trung thư kiêm Hàn lâm Viện học sĩ tư nghiệp Quốc Tử Giám.
Năm 1406, Minh Thành Tổ sai Trương Phụ đánh chiếm Việt Nam. Nhà Hồ đấu tranh nhưng bị đánh bại. Nguyễn Trãi nghe tin cha bị bắt và quyết định sang Trung Quốc để hầu hạ cha trong lúc ông bị giam cầm. Tuy nhiên, Nguyễn Phi Khanh khuyên con trai trả thù cho cha và rửa nhục cho nước. Nguyễn Trãi quay trở lại để chiến đấu và cứu nước.
Sau khi trở về Thăng Long, ông bị quân Minh bắt. Tuy nhiên, ông không chịu theo giặc dù Thượng thư nhà Minh – Hoàng Phúc đã cố gắng dụ dỗ.
Sau thời gian bị giam cầm ở Đông Quan (tức Thăng Long), Nguyễn Trãi vượt qua vòng vây của giặc và gia nhập cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Ông trao bản chiến lược Bình Ngô sách cho Lê Lợi, nhà lãnh đạo của cuộc khởi nghĩa.
Sự nghiệp thơ văn
Ngoài việc là một anh hùng dân tộc, Nguyễn Trãi còn là một nhà văn và nhà thơ lỗi lạc. Ông để lại nhiều tác phẩm có giá trị. Quân trung từ mệnh tập là những thư từ gửi cho các tướng giặc và triều đình nhà Minh. Bình Ngô đại cáo là tuyên bố về chính nghĩa quốc gia và chiến thắng cuối cùng của Việt Nam. Lam Sơn thực lục là cuốn sử về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Dư địa chí viết về địa lý lịch sử nước ta. Chí Linh sơn phú nói về cuộc chiến chống giặc Minh và sự anh hùng của người dân.