Hoàng đế tài năng và hy vọng của dân tộc
Đinh Tiên Hoàng, có tên húy là Đinh Bộ Lĩnh, sinh ra tại Hoa Lư, đất châu Đại Hoàng. Ông là con trai của Thứ sử châu Hoan Đinh Công Trứ. Sau khi dẹp yên các sứ quân, ông tự lập làm vua và trị vì trong 12 năm (968-979). Tuy nhiên, ông đã bị Đỗ Thích, một tên nội nhân, sát hại khi ông 56 tuổi (924-979), và được chôn cất tại sơn lăng Trường Yên.
Ông là vị vua tài năng và sáng suốt hơn người, là người dũng cảm và tài tình nhất trong thời đại. Ông đã tiêu diệt các hùng trưởng và tiếp tục công cuộc thoát áp của Triệu Vương. Tuy nhiên, ông không biết đề phòng và không thể giữ được vị trí suốt đời. Điều này thật đáng tiếc!
Trước khi trở thành vua
Cha của ông, Đinh Công Trứ, từng làm nha tướng cho Dương Đình Nghệ. Sau đó, ông được Đình Nghệ bổ nhiệm làm Thứ sử châu Hoan. Sau khi trở về với Ngô Vương, ông vẫn giữ chức vụ cũ và sau đó qua đời. Ông mồ côi cha từ nhỏ, và mẹ của ông, họ Đàm, đã dẫn gia thuộc đến ở gần đền sơn thần trong hang động.
Khi còn nhỏ, ông thường đi chăn trâu cùng với những đứa trẻ khác ở ngoại ô. Bọn trẻ tự nhận ra rằng ông có kiến thức cao hơn, và họ cùng nhau tôn ông làm trưởng. Khi chơi đùa, ông thường bắt bọn trẻ cầm hoa lau và làm kiệu khiêng để rước như nghi thượng thiên tử. Ngày rãnh rỗi, họ thường cùng nhau đi đánh trẻ con ở các thôn khác và làm công việc như đốt củi và nấu cơm. Mẹ ông thấy vui mừng và mổ lợn để chúng ăn. Người lớn trong làng khuyên nhau: “Đứa bé này có tài, chắc chắn sẽ tạo nên điều gì đó lớn lao. Nếu không theo theo ông ấy, sau này sẽ hối hận”. Vì vậy, cả gia đình đã đi theo ông và định cư ở sách Đào Áo. Người chú của ông giữ sách Bông và chiến đấu cùng ông. Lúc đó, ông còn nhỏ tuổi và quân đội của mình còn yếu, nên đã phải chạy trốn. Khi vượt qua cầu ở Đàm Gia Nương Loan, cầu bị gãy và ông rơi xuống bùn, người chú đã đâm mà thấy hai con rồng vàng bảo vệ ông, khiến người chú sợ mà lui. Ông thu thập lại quân lính còn lại và quay lại đánh trận, và người chú phải chạy trốn. Từ đó, ai cũng sợ phục và ông dễ dàng giành chiến thắng. Ông được gọi là Vạn Thắng Vương.
Thời kỳ dẹp yên
Vào thời điểm đó, mười hai sứ quân tự xưng là hùng trưởng và tự lập chính quyền trên đất đai. Có Ngô Xương Xí chiếm Bình Kiều, Ngô Nhật Khánh chiếm Đường Lâm, Kiểu Tam Chế chiếm Phong Châu, Nguyễn Thái Bình chiếm Nguyễn Gia Loan, Đỗ Cảnh Thạc chiếm vùng sông Đỗ Động, Nguyễn Lệnh Công chiếm Tây Phù Liệt, Tế Giang thì có Lữ Tá Đường, Tiên Du có Nguyễn Thủ Tiệp, Siêu Loại có Lý Lãng Công, Hồi Hồ có Kiểu Lệnh Công, Đằng Châu có Phạm Phòng Át, Bố Hải có Trần Minh Công. Khi vua tiến quân, ông đã đánh bại tất cả và tự lập thành đế quốc. Ông đã chọn một vị trí đẹp tại Đàm thôn để xây dựng đô thị, nhưng do đất ở đó hạn chế và không thuận lợi từ phía quân địch, ông đã đóng đô tại Hoa Lư (hiện tại là phủ Trường Yên).
Thời kỳ trị vì
Vào năm đầu tiên trị vì (968), ông đổi quốc hiệu thành Đại Cồ Việt và dời kinh đô về động Hoa Lư. Ông bắt đầu xây dựng đô thị mới, đào rào thành, xây cung điện và xây dựng triều đình. Các tướng lĩnh của ông đều được phong tước và ông lập sáu quân đoàn, thiết lập hệ thống chính quyền gần như hoàn chỉnh. Ông được tôn là Đại Thắng Minh Hoàng Đế.
Ông muốn sử dụng quyền lực để kiểm soát đất nước, nên ông đã đặt một bức tượng hổ lớn tại sân triều và nuôi hổ hung hãn trong chuồng. Ông ra lệnh rằng: “Ai phạm pháp phải chịu án bỏ rơi dầu tại bức tượng, để hổ ăn”. Mọi người đều sợ phục và không ai dám vi phạm.
Tiên Hoàng và những đóng góp cho đất nước
Lê Văn Hưu đã nói: Tiên Hoàng có tài năng sáng suốt hơn người, dũng cảm mưu lược nhất trong đời. Trong thời điểm đó, Việt Nam không có vua và các hùng trưởng đã chiếm lĩnh. Nhưng khi vua Tiên Hoàng tiến quân, mười hai sứ quân đều phục tùng ông. Vua đã mở đất nước và xây dựng đô thị mới, tự xưng là hoàng đế, thiết lập các quan văn võ và hệ thống chính quyền rất đầy đủ. Có lẽ ý trời đã ban cho Việt Nam một vị vua để tiếp tục công cuộc thống nhất đất nước, kế thừa công lao của Triệu Vương.
Các hoàng hậu của Tiên Hoàng
Ông đã có 5 hoàng hậu, gồm Đan Gia, Trinh Minh, Kiểu Quốc, Cồ Quốc và Ca Ông.
Lê Văn Hưu đã nói: Ở trong cung điện, hoàng hậu được xem là đại diện cho triều đình và chính quyền, là người đứng đầu trong việc quản lý nội trị và có ảnh hưởng lớn đến thiên hạ. Trước đây, chỉ có một hoàng hậu để chịu trách nhiệm công việc nội trị. Chưa từng nghe nói có đến 5 hoàng hậu. Tiên Hoàng không tuân thủ các quy tắc của hiệp học cổ, và trong thời gian của ông, không có ai biết giúp ông sửa lại việc đó, dẫn đến việc ông có 5 hoàng hậu. Sau đó, trong hai triều đại Lê và Lý, cũng nhiều phần bắt chước và làm theo, và điều này là do Tiên Hoàng khởi xướng bất ổn trong việc này.
Các sự kiện quan trọng trong thời gian trị vì
– Trong năm thứ 2 (969), vua Tiên Hoàng phong con trưởng là Liễn làm Nam Việt Vương.
– Trong năm thứ 1 (970), vua Tiên Hoàng quy định về hệ thống quân đội, hệ thống võ thuật và tăng đạo. Ông bổ nhiệm Nguyễn Bặc làm Định quốc công, Lưu cơ làm Đô hộ phủ sĩ sư, Lê Hoàn làm Thập đạo tướng quân và Tăng thống, Ngô Chân Lưu được ban hiệu là Khuông Việt đại sư, Trương Ma Ni làm Tăng lục, và Đặng Huyền Quang được trao chức Sùng chân uy nghi.
– Trong năm thứ 3 (972), vua Tiên Hoàng sai Nam Liệt Vương Liễn sang làm sứ thăm nhà Tống.
– Trong năm thứ 4 (973), vua Tiên Hoàng sai Liễn làm sứ về. Nhà Tống sai sứ sang và phong Liễn làm Giao Chỉ Quận Vương, và Liễn được bổ nhiệm làm Kiểm hiệu thái sư, Tỉnh Hải quân tiết độ sứ An Nam đô hộ. (Lời chế đại lược nói về việc này: “[Họ Đinh] đã hi sinh và bảo vệ quốc gia, tình cờ đến ở đất xa, ngưỡng mộ văn hóa Trung Quốc. Vì vậy, tôi xin ban cho ông của các ông chức đất và phong hạng để ông giữ quân đội và hưởng mức “tỉnh phú”. Như vậy là để tôn khen ông của ông già, không giới hạn trong các quy định thông thường của văn hóa đời thường.”).
– Trong năm thứ 5 (974), có lời sấm ngữ: “Đỗ Thích giết hai Đinh, nhà Lê nổi danh thiên triều, tranh nhau quyền lợi, con người hoang mang. Mười hai quân tử lên làm vua, mười tám con trầm lặng lên tiên, chỉ cần hai mươi ngày thôi là tạo được một thủ đô mới cho đất nước” (Đỗ Thích giết hai Đinh, nhà Lê nổi danh thiên triều, tranh nhau quyền lợi, con người hoang mang. Mười hai lên làm vua, toàn bộ ác không một thiện, mười tám con lên làm tiên, sao chỉ sau hai mươi ngày đã có một thủ đô mới). Người ta cho rằng đây là một dự đoán của trời. Khi đó, Định quốc công Nguyễn Bặc, Đinh Điền lãnh đạo biên phòng, cùng với Lê Hoàn và Vệ Vương Toàn đã đưa ông lên ngôi Hoàng đế và tôn ông là Tiên Hoàng Đế. Mẹ ông, Dương Thị, được tôn làm Hoàng thái hậu. Linh cữu của vua Tiên Hoàng Đế được chôn cất tại sơn lăng Trường Yên.
Kết thúc của Tiên Hoàng Đinh Tiên Hoàng
Vào mùa đông, tháng mười, nội nhân Đỗ Thích đã giết vua Tiên Hoàng Đinh Tiên Hoàng trong cung. Các quan lực Đinh, bao gồm quốc công Nguyễn Bặc, đã bắt được Đỗ Thích và hành quyết. Trước đó, Đỗ Thích đã làm chức ở Đồng Quan, và một đêm, khi ngủ trên cây cầu, ông nhìn thấy một ngôi sao rơi vào miệng. Ông coi đó là điềm tốt, nên đã quyết định giết vua. Vào lúc đó, vua đang say rượu và nằm trong sân, Đỗ Thích đã giết chết ông và cả vua Nam Việt Liễn. Để bắt nhanh hung thủ, quốc công Nguyễn Bặc đã phải lén núp trong máng nước trong cung trong 3 ngày. Điều này rất nguy hiểm, và chỉ khi trời mưa, ông mới dám thò tay ra để nhặt nước uống. Cung nữ đã nhìn thấy và báo tin. Quốc công Nguyễn Bặc đã sai người bắt tên giết vua và đã chặt xác, đập nát xương và thái thịt thành từng mảnh và chia cho mọi người ăn. Trước đó, khi vua còn sống, ông thường đánh cá ở sông Giao Thủy và đã bắt được viên ngọc khuê to nhưng va chạm vào đầu thuyền và bị vỡ góc. Đêm đó, ông ở chùa Giao Thủy, giấu viên ngọc ở dưới đáy giỏ cá, và đợi đến sáng để bán cá. Đêm đó, khi vua đang ngủ say, trong giỏ có một ánh sáng lạ. Nhà sư của chùa đã gọi ông dậy và hỏi về nguyên nhân, vua chỉ thật và cho xem viên ngọc khuê. Sư đã nói rằng: “Công việc của anh sẽ rất phú quý và không thể tả hết, chỉ tiếc là phúc không thể kéo dài”.
Theo sử thần Ngô Sĩ Liên, việc tiếp tục sử dụng con để nối ngôi là một thói quen từ trước đến nay và không phải là việc nhờ vào số phận. Nhưng các nhà sử không dựa vào số phận mà làm hết trách nhiệm của mình. Khi công việc đã hoàn thành, họ lo tìm cách phòng tránh. Các sửa chữa lễ nhạc, xây dựng hình ảnh của quyền lực chính và diễn biến vụ án là để giữ trái tim của mọi người. Việc đóng cửa nhiều lần và giữ đội ngũ canh giữ là để phòng tránh kẻ hung bạo. Vì lòng tham không thể đo bằng nhau và cung điện không thể tránh khỏi sự cuốn hút của thế gian, nên không thể không phòng đề phòng trước. Điều này là để nghĩ đến tương lai và lập kế hoạch cho con cháu và đó là lý do vì sao Tiên Hoàng không thể trị vì suốt đời là vì ông không hoàn thành công việc của mình, không phải vì số phận không giúp đỡ. Bởi vì điều này, thuyết sấm ngôn mới nảy sinh và không thể tránh khỏi sự mê hoặc của thế hệ sau.
(Nguồn: Đại Việt Sử Ký Toàn Thư)