Tình hình thế giới và trong nước
Tình hình thế giới
Trong những năm 30 của thế kỷ XX, các thế lực phát xít ở Đức, Italia và Nhật Bản đang tăng cường quân sự, sẵn sàng cho cuộc chiến tranh thế giới. Tại Đại hội lần VII của Quốc tế Cộng sản diễn ra vào tháng 7 năm 1935, được đại diện bởi Lê Hồng Phong – người đại diện cho Đảng Cộng Sản Đông Dương – xác định mục tiêu của phe đấu tranh là chống lại chủ nghĩa phát xít và xây dựng Mặt trận nhân dân rộng rãi để đạt được dân chủ và hòa bình.
Tình hình trong nước
- Về Đông Dương, Pháp đã cử ủy ban điều tra để hiểu rõ tình hình và đã thực hiện những biện pháp như thay đổi thống đốc, miễn tội các tù chính trị, mở rộng tự do báo chí…
- Ở Việt Nam, ngoài nhiều đảng phái chính trị khác nhau, Đảng Cộng sản Đông Dương được xem là đảng mạnh nhất, có tổ chức chặt chẽ và chủ trương rõ ràng.
- Vì khủng hoảng kinh tế toàn cầu, Pháp đã tập trung đầu tư và khai thác thuộc địa hóa để khắc phục sự thiếu hụt kinh tế nội địa.
- Về nông nghiệp, Pháp đã chiếm đoạt ruộng đất, canh tác lúa, trồng cao su, điều, gai, bông…
- Về công nghiệp, Pháp đã phát triển khai thác mỏ và tăng sản lượng các ngành dệt, xi măng, chưng cất rượu. Tuy nhiên, các ngành công nghiệp như điện, nước, cơ khí, đường, giấy, diêm vẫn còn phát triển chậm.
- Về thương nghiệp, thực dân Pháp tận dụng độc quyền để buôn bán thuốc phiện, rượu, muối cũng như điều hành hoạt động xuất nhập khẩu. Điều này mang lại lợi nhuận cực kỳ cao cho Pháp, còn Việt Nam chịu sự áp đặt thuế và lợi dụng sự phụ thuộc vào thực dân.
Trong thời kỳ 1936-1939, mặc dù Việt Nam đã có sự phục hồi và phát triển kinh tế, nhưng nền kinh tế vẫn còn lạc hậu và phụ thuộc vào Pháp. Đời sống của người dân gặp nhiều khó khăn do chính sách tăng thuế của Pháp; công nhân mất việc làm và giảm lương; nông dân thiếu ruộng đất, chịu đựng áp lực từ địa chủ và cường hào; các tầng lớp tư sản, trí thức và lao động khác đều phải chịu thuế nặng và đời sống đắt đỏ. Với số đông người dân gặp khó khăn như vậy, họ đã háo hức tham gia vào cuộc đấu tranh đòi tự do, cơm áo dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương.
Phong trào dân chủ 1936 – 1939
Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương tháng 7/1936
Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương do Lê Hồng Phong chủ trì đã diễn ra vào tháng 7 năm 1936 tại Thượng Hải, Trung Quốc. Đây là cuộc họp dựa trên Nghị quyết Đại hội 7 của Quốc tế Cộng sản, đặt ra đường lối và phương pháp đấu tranh. Các nội dung quan trọng của hội nghị bao gồm:
- Nhiệm vụ chiến lược của cách mạng tư sản dân quyền Đông Dương là chống lại đế quốc và phong kiến.
- Nhiệm vụ trực tiếp và trước mắt là đấu tranh chống lại chế độ phản động thuộc địa, chống phát xít, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh, đòi tự do, dân chủ, cơm áo và hòa bình.
- Phương pháp đấu tranh là kết hợp các hình thức công khai và bí mật, pháp luật và vi phạm pháp luật. Mặt trận đồng minh của nhân dân Việt Nam đã được thành lập, sau đó đổi tên thành Mặt trận dân chủ Đông Dương vào tháng 3 năm 1938.
Những phong trào đấu tranh tiêu biểu
a). Đấu tranh đòi các quyền tự do, dân sinh, dân chủ
- Năm 1936, Đảng đã kêu gọi và tổ chức nhân dân đẩy mạnh việc lập dân nguyện để gửi tới phái đoàn chính phủ Pháp, đồng thời triệu tập Đại hội Đông Dương (tháng 8/1936).
- Khắp nơi, các ủy ban hành động đã được thành lập và quần chúng tích cực tham gia vào các cuộc mít tinh và hội họp.
- Đến tháng 9/1936, Pháp đã giải tán ủy ban hành động, cấm hội họp và tịch thu các báo. Qua phong trào này, quần chúng nhận thức được và đoàn kết để đấu tranh cho quyền sống. Đảng cũng đã thu được một số kinh nghiệm về việc phát động và lãnh đạo đấu tranh công khai và hợp pháp.
- Vào năm 1937, aproveitando-se da ocasião da chegada de Gô đa e Toàn quyền mới, Đảng đã tổ chức các cuộc mít tinh và biểu dương sức mạnh để đưa ra yêu sách về dân sinh và dân chủ.
- Từ 1937 đến 1939, nhiều cuộc mít tinh và biểu tình để đòi quyền sống đã được tổ chức trên phạm vi toàn quốc. Vào ngày Quốc tế lao động 1/5/1938, lần đầu tiên những cuộc mít tinh công khai đã diễn ra ở Hà Nội, Sài Gòn và nhiều nơi khác, thu hút đông đảo quần chúng tham gia.
b). Đấu tranh trong lĩnh vực chính trị
- Đảng đã đưa người của Mặt trận Dân Chủ Đông Dương vào cuộc bầu cử Viện Dân biểu Bắc kỳ, Trung kỳ và Hội đồng quản hạt Nam Kỳ…
- Mục tiêu là mở rộng lực lượng Mặt trận Dân chủ và phơi bày những chính sách phản động của thực dân, các tay sai, bảo vệ quyền lợi của nhân dân.
c). Đấu tranh trong lĩnh vực truyền thông
- Xuất bản nhiều tờ báo công khai như Tiền Phong, Tin Tức, Dân Chúng, Lao Động… đã trở thành biểu tượng trong cuộc vận động dân chủ, dân sinh trong thời kỳ 1936-1939.
- Nhiều sách chính trị-lý luận, tác phẩm văn học hiện thực phê phán và thơ cách mạng được xuất bản.
- Cuộc đấu tranh trong lĩnh vực truyền thông này đã đạt được thành tựu về văn hóa và tư tưởng. Quần chúng đã được giác ngộ về con đường cách mạng.
Ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của phong trào dân chủ 1936 – 1939
- Phong trào dân chủ 1936 – 1939 là một phong trào quần chúng rộng lớn, có tổ chức dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương.
- Phong trào đã ép buộc Pháp phải nhượng bộ trong việc đáp ứng một số yêu sách về dân sinh và dân chủ. Quần chúng đã nhận ra thực tế chính trị và trở thành lực lượng chính trị quan trọng của cách mạng. Cán bộ đã được tập hợp, trưởng thành và tích lũy kinh nghiệm.
- Đây cũng là một giai đoạn chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa tháng Tám sau này.