Dân tộc Mường

Người Mường: Nguồn gốc và lịch sử phong phú

Người Mường là một dân tộc bản địa sinh sống từ lâu đời tại Việt Nam và đã góp phần xây dựng nền văn hóa đa dạng và độc đáo. Tên gọi khác của dân tộc này có thể là Mol, Mual, Mul hoặc Mon.

Phân bố địa lý và vùng đất của người Mường

Người Mường sinh sống chủ yếu trên một vùng đồi núi rộng, trong các thung lũng chân núi. Vùng đất này có môi trường thuận lợi cho trồng trọt và nằm giữa vùng người Việt ở phía đông và vùng người Thái ở phía tây. Vùng đất của người Mường có chiều dài khoảng 350km và chiều rộng khoảng 80-90km. Người Mường tập trung chủ yếu ở các tỉnh Hòa Bình, Phú Thọ, Thanh Hóa và cũng có mặt rải rác ở các tỉnh Sơn La, Ninh Bình, Yên Bái.

Dân số và ngôn ngữ của người Mường

• Dân số: Người Mường là dân tộc có số dân đông thứ 4 trong cộng đồng dân tộc Việt Nam, chỉ sau người Việt, Tày, Thái. Theo dữ liệu của cuộc điều tra dân số dân tộc thiểu số năm 2019, dân số của người Mường là 1.452.095 người, tập trung chủ yếu tại tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa, Phú Thọ, Sơn La, Hà Nội, Ninh Bình, Yên Bái và còn có mặt ở một số tỉnh, thành phố phía nam như Đắk Lắk, Bình Dương, Đồng Nai, Lâm Đồng.

• Ngôn ngữ: Người Mường sử dụng tiếng Mường, thuộc nhóm ngôn ngữ Việt-Mường, trong ngữ hệ Nam Á.

Ảnh: THÀNH ĐẠT

Đặc điểm văn hóa và xã hội của người Mường

• Thiết chế xã hội truyền thống: Xã hội người Mường có nhiều đặc điểm riêng, chẳng hạn như sự phân hóa thành đẳng cấp nhà lang (quý tộc) và bình dân. Xã hội truyền thống của người Mường tổ chức theo hình thức xóm và mường. Ở đó, có một hệ thống quản lý và điều hành theo luật tục, mọi thành viên trong cộng đồng xóm, mường phải tuân thủ. Nơi cư trú của người Mường được gọi là quêl hoặc xóm, có nghĩa là làng. Làng là đơn vị cơ sở của xã hội Mường, bao gồm nhiều tiểu gia đình phụ quyền chủ yếu do con trưởng gia đình quản lý.

Ảnh: TTXVN

• Nhà ở: Đại bộ phận người Mường ở nhà sàn, kiểu nhà 4 mái, chung quanh có cây cau và cây mít. Phần trên sàn người dân ở, phần dưới gầm nhà để chăn nuôi gia súc, gia cầm và cất giữ những công cụ sản xuất khác. Ngày nay, do điều kiện kinh tế phát triển, người Mường cũng ở những ngôi nhà mái ngói, nhà mái bằng và nhà cao tầng. Kiến trúc của những loại nhà này có sự ảnh hưởng mạnh mẽ từ người Việt.

• Tôn giáo và tín ngưỡng: Người Mường thờ cúng tổ tiên, Tản Viên và thổ công.

• Trang phục: Trang phục của phụ nữ Mường đa dạng hơn nam giới và mang nét độc đáo. Phụ nữ Mường đội một mảnh vải trắng hình chữ nhật làm khăn trên đầu, yếm, áo cánh (thường là màu trắng) ngắn và váy dài đến mắt cá chân gồm hai phần chính là thân váy và cạp váy. Cạp váy thường có hoa văn được dệt kỹ lưỡng. Trang sức của phụ nữ Mường bao gồm vòng tay, chuỗi hạt và bộ xà tích 2 hoặc 4 giây bạc có treo hộp quả đào và móng vuốt hổ, gấu bịt bạc.

Ảnh: baodantoc.vn

• Trang phục của nam giới: Trang phục của nam giới Mường đơn giản hơn. Áo ngắn, cổ tròn, có viền xung quanh. Quần thường làm từ vải mộc thô, màu trắng, nhuộm nâu hoặc nhuộm chàm, ống rộng. Khi mặc quần, người Mường sẽ bắt chéo hai mép cạp vào bên trong và dùng khăn thắt lại. Khăn đầu của nam giới Mường thường là màu đen hoặc tím than, làm từ vải tự dệt. Hiện nay, trang phục truyền thống của nam giới Mường đã trở nên hiếm, họ thường mua trang phục người Kinh từ chợ.

• Hôn nhân: Lễ cưới của người Mường hiện nay đã theo nếp sống mới, không còn thực hiện mua dâu rể. Trai gái tự do yêu đương và khi thích nhau, họ sẽ báo gia đình để chuẩn bị lễ cưới.

• Ẩm thực: Gạo tẻ đã thay thế gạo nếp trở thành nguồn lương thực chính trong bữa ăn hằng ngày của người Mường. Rượu cần của người Mường nổi tiếng với cách chế biến và vị men đậm đà, được dùng trong các dịp tiếp khách và cuộc vui tập thể. Phụ nữ và nam giới đều thích hút thuốc lào bằng ống điếu. Đặc biệt, phụ nữ Mường có phong tục chuyền nhau hút chung một điếu thuốc.

• Giáo dục: Trước đây, chỉ một số ít người Mường biết chữ quốc ngữ hoặc chữ Hán, phần lớn là mù chữ. Tuy nhiên, từ khi có hòa bình, phong trào học tập người Mường đã phát triển mạnh. Hầu hết các bậc cha mẹ đã khuyến khích việc học tập và tạo điều kiện cho con cái họ được học tập giữa gia đình và trường học để có một tương lai tốt hơn. Theo số liệu thống kê năm 2019, tỷ lệ người từ 15 tuổi trở lên biết đọc, viết chữ là 95,5%, tỷ lệ học chung cấp tiểu học là 100,8%, tỷ lệ học chung cấp trung học cơ sở là 96,3%, tỷ lệ học chung cấp trung học phổ thông là 71,5%, tỷ lệ trẻ em ngoài nhà trường là 6,7%.

Ảnh: THÀNH ĐẠT

Điều kiện kinh tế của người Mường

Người Mường chủ yếu làm nông nghiệp, kết hợp trồng lúa nước, trồng cây cỏ, chăn nuôi, săn bắn, hái lượm và thủ công nghiệp nhỏ tự cung, tự cấp. Do sinh sống trong các thung lũng dưới chân núi với sông suối dày đặc, người Mường đã phát triển hệ thống thủy lợi để tưới tiêu cho ruộng và trồng hoa màu. Ngoài ra, các nghề thủ công như dệt và đan lát cũng phát triển mạnh trong người Mường.

Kể từ khi đất nước đi vào công cuộc đổi mới và công nghiệp hóa, người Mường đã có những chuyển biến đáng kể về kinh tế. Theo số liệu thống kê năm 2019 của Tổng cục Thống kê, tỷ lệ thất nghiệp là 1,18%, tỷ trọng lao động trong lĩnh vực phi nông nghiệp là 36%, tỷ lệ hộ nghèo là 14,5%, tỷ lệ hộ cận nghèo là 14,9%, tỷ lệ hộ sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh là 89,9% và tỷ lệ hộ sử dụng điện lưới để thắp sáng là 99,6%.