Cây Đước là một loài cây phổ biến trong rừng ngập mặn. Đồng thời, loài thực vật này cũng có nhiều tác dụng trị liệu hữu ích. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng của cây Đước.
1. Giới thiệu về cây Đước
- Tên thông thường: Trang, Vẹt, Sú, Đước bợp, Đước xanh…
- Tên khoa học: Rhizophora apiculata Blume.
- Họ khoa học: Họ Đước (Rhizophoraceae)
1.1. Đặc điểm sinh trưởng và thu hái
Cây Đước thường mọc ở vùng bờ biển của các nước nhiệt đới như Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan, Ấn Độ… Ở Việt Nam, loài cây này được tìm thấy ở hầu hết các tỉnh ven biển từ Quảng Ninh cho tới Kiên Giang và cả đảo Phú Quốc… Với sự ưa thích khí hậu nóng ẩm, cây phát triển tốt trong điều kiện thời tiết của nước ta. Đặc biệt, nơi có thủy triều lên xuống đều đặn như các bãi bồi ven biển và vùng trũng nội địa ngập mặn 300 ngày trong năm là môi trường lý tưởng cho sự sinh trưởng và phát triển của cây.
Cây Đước bắt đầu phát triển mạnh mẽ vào mùa mưa ẩm, sau khoảng 2 năm tuổi, cây sẽ đâm hoa và có quả. Quả Đước có hình trụ dài, khi chín tự rụng xuống lớp bùn, rễ nảy mầm nhanh chóng. Cùng với một số loài cây khác ở bờ biển, cây Đước tạo thành một hệ sinh thái đặc biệt gọi là hệ sinh thái rừng ngập mặn nhiệt đới. Nơi đây cũng là môi trường sống của nhiều loài tôm, cua, cá, bò sát… Bảo vệ và trồng rừng ngập mặn là một vấn đề cấp bách và cần được ưu tiên ở Việt Nam trong tương lai.
Mùa hoa quả của cây Đước thường diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12.
1.2. Mô tả chi tiết về cây Đước
Cây Đước là một loại cây gỗ lớn, có chiều cao trung bình từ 10 – 20m, có thể cao đến 30m, đường kính thân cây từ 30 đến 45 cm. Thân cây tròn, thẳng, vỏ cây dày màu nâu xám đến nâu đen. Trên thân cây có nhiều vết nứt theo hình ô vuông. Cành cây thường gồ ghề, xoắn vặn.
Cây Đước có hệ thống rễ phát triển đặc biệt. Rễ gốc phát triển ít, nhưng hệ thống rễ bao quanh cây lại rất phát triển vững chắc. Mỗi cây có từ tám đến mười hai rễ chống. Những rễ chống này giúp cây vững chãi trong môi trường nước ngập mặn và đầm lầy. Ngoài việc giữ chắc cây, chúng còn hút nước và chất dinh dưỡng trong đất để cung cấp cho cây. Bên cạnh đó, cây Đước còn có rễ thở để cây hô hấp, thường xuất hiện trực tiếp trên thân cây ở vị trí ít ngập nước.
Lá của cây có hình dạng hình mác, sắp xếp đối diện và có chiều dài khoảng 7 – 13cm, chiều rộng khoảng 4 – 6cm. Gốc lá hình nêm, đầu lá tròn hoặc tù. Cuống lá to dài khoảng 1 – 3cm, các lá kèm thường rụng sớm. Gân chính bẹn xuống ở mặt trên lá và rõ ràng ở mặt dưới, có những chấm đen nhỏ.
Cụm hoa của cây mọc thành dạng chùm phân nhánh nhiều ở gần kẽ lá. Hoa của cây có màu vàng kèm theo 2 lá bắc nhỏ dạng tam giác. Tràng hoa có 4 cánh dày hình mác và có lông ở cạnh nhị 8. 4 cánh ở trên tràng và 4 cánh ở đài, bầu hoa có 2 ô.
Quả cây dài, có hình dạng trứng nhọn, phần đầu quả kéo dài còn lại từ đài. Quả cây có màu xanh lục nhạt, mỗi quả chứa 1 hạt.
1.3. Bộ phận dùng làm thuốc và chế biến
Rễ, vỏ thân và lá cây Đước được cho là có thể sử dụng làm nguyên liệu chế thuốc.
1.4. Cách bảo quản
Để bảo quản dược liệu, cần đặt nơi khô ráo, thoáng mát và tránh mối mọt.
Ngoài cây Đước, cây Đa lông cũng là một loài cây có nhiều công dụng: Cây Đa lông: Công dụng đặc biệt của loài cây Đa
2. Thành phần hóa học và tác dụng
2.1. Thành phần hóa học
Có nhiều nghiên cứu cho biết cây Đước chứa nhiều thành phần hóa học đa dạng. Tùy thuộc vào từng bộ phận của cây, các thành phần cũng có sự khác biệt:
- Vỏ thân: Chứa nhiều tannin (60 – 65%). Ngoài ra, còn có nhiều pentosan và furfurol cùng với các axit béo dạng ester. Tro từ vỏ thân chứa 70% canxi cacbonat và khoảng 18% vôi.
- Lá: Chứa các alkohol, axit béo, parafin.
- Lá và quả xanh chứa 9,1% – 12% tannin; 4,2%.
- Rễ: Chứa các hợp chất phenol và các axit béo dạng ester.
- Quả có thể ăn được và dùng để làm rượu vang.
2.2. Tác dụng
Theo y học hiện đại:
- Vỏ cây Đước được sử dụng để chữa tiêu chảy, vết thương chảy máu, tiểu ra máu, viêm họng…
- Ngoài ra, vỏ thân còn được sử dụng trong nghề thuộc da và nhuộm lưới đánh cá.
- Ở Ấn Độ, vỏ thân của cây này được sử dụng phổ biến trong hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.
- Chiết xuất từ rễ cây Đước đã cho thấy khả năng kháng nấm đối với các nấm Penicillium trong các thí nghiệm.
- Quả cây Đước có vị ngọt, có thể ăn, nước ép từ quả cây Đước có thể được sử dụng để làm rượu vang nhẹ.
- Chồi non của cây Đước có thể được sử dụng làm rau ăn.
- Gỗ của cây Đước được sử dụng trong xây dựng nhà cửa, làm trụ đỡ hầm mỏ.
>> Xem thêm: Top 7 loại trà dành cho người tiểu đường mà bạn nên biết
Theo y học cổ truyền:
Cây Đước có vị chát, có tác dụng kích thích tuần hoàn máu, kiềm chế các dòng chảy (kích thích những gì đã xảy ra, không cho rằng ra ngoài).
3. Hạn chế và lưu ý
- Cảm giác dị ứng đối với bất kỳ thành phần nào trong cây.
- Cẩn trọng đối với phụ nữ mang thai hoặc cho con bú.
Cây Đước không chỉ là người hùng trong hệ sinh thái rừng ngập mặn ven biển mà còn là một loại dược liệu truyền thống đã được sử dụng từ rất lâu trong dân gian. Với nhiều tác dụng quý giá, dược liệu này được ứng dụng phổ biến trong các bài thuốc và trong cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, để tận dụng mọi lợi ích của cây Đước cho sức khỏe, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để có kiểm soát rủi ro và tránh tác động không mong muốn.