Bắc Sơn là một huyện miền núi thuộc tỉnh Lạng Sơn, nằm trong vùng Đông Bắc của Việt Nam. Với vị trí ưu việt, huyện này có nhiều di chỉ khảo cổ về người tiền sử. Đặc biệt, nơi đây là nền văn minh người Việt cổ và sơ kỳ đồ đá mới mang tên văn hóa Bắc Sơn. Huyện Bắc Sơn còn nổi tiếng là một căn cứ địa kháng chiến, từng là địa điểm diễn ra cuộc khởi nghĩa chống Nhật và chống Pháp của lực lượng Việt Minh vào những năm 1940.
Vị trí và địa hình
Huyện Bắc Sơn nằm giữa thành phố Lạng Sơn và thành phố Thái Nguyên. Với độ cao trung bình khoảng 400m so với mực nước biển, huyện Bắc Sơn tọa lạc trong vùng núi đá vôi. Đây là một khu vực đa dạng với diện tích tự nhiên là 699,42 km2. Huyện giáp với huyện Võ Nhai của tỉnh Thái Nguyên về phía tây, giáp huyện Hữu Lũng về phía nam, giáp huyện Bình Gia về phía bắc và giáp huyện Văn Quan về phía đông. Với dân số 65.907 người, Bắc Sơn là nơi sinh sống của nhiều dân tộc anh em, phân bố tại 19 xã và 1 thị trấn. Huyện lỵ đặt tại thị trấn Bắc Sơn.
Địa hình và khí hậu
Địa hình của Bắc Sơn rất phức tạp với nhiều ngọn núi đá và núi đất. Hình dạng của địa hình tạo thành một vòng cung dốc hướng về phía tây nam. Xen kẽ giữa các dãy núi đá vôi là các thung lũng khá bằng phẳng, với độ cao trung bình khoảng 400m so với mực nước biển.
Trên địa bàn Bắc Sơn có nhiều ngọn núi cao, với độ cao từ 500m đến 1.200m như ngọn Khau Pi Ao (1107m) và ngọn Pa Lép (503m).
Khí hậu ở Bắc Sơn khá ôn hòa, với nhiệt độ trung bình khoảng 20,8°C. Độ ẩm trên 82%, và lượng mưa trung bình từ 1.500 đến 1.600mm mỗi năm. Do nằm trong vùng núi đá vôi Bắc Sơn, huyện ít bị ảnh hưởng bởi gió bão và sương muối.
Tài nguyên và tiềm năng kinh tế
Bắc Sơn có nhiều tài nguyên quý giá. Trên địa bàn huyện này, có quặng bauxite tại các khu vực như Gia Hoà, Hương Sóc, Lân Hát, Lân Nà, Nà Nâm, Pia Cáng, Tân Hương; thuỷ ngân tại Bố Ngần; vàng sa khoáng tại Lân Khuyến, Lân Rào, Mỏ Nhài; đá ốp lát tại Vũ Sơn, Mỏ Hao, Vũ Lễ…
Đất ở Bắc Sơn chủ yếu là loại đất đỏ vàng trên đất sét (chiếm hơn 42% diện tích tự nhiên), đất đỏ vàng trên đá magma axit (chiếm trên 28%), đất vàng trên đá cát (chiếm 3,4%), đất phù sa (chiếm 1,2%) và các loại đất tụ dốc, đất nâu đỏ trên đá vôi…
Đất đai của Bắc Sơn rất thích hợp để trồng cây trái như quýt, lê, mận, mơ, ngô, khoai, sắn, hồi, quế…
Trên địa bàn Bắc Sơn có quốc lộ 1B và tỉnh lộ 241 chạy qua, giúp kết nối huyện với các vùng lân cận.
Văn hoá và xã hội
Huyện Bắc Sơn có tổng cộng 20 đơn vị hành chính, bao gồm thị trấn Bắc Sơn và 19 xã. Các xã bao gồm Nhất Tiến, Tân Thành, Nhất Hoà, Trấn Yên, Vũ Lăng, Tân Hương, Chiến Thắng, Vũ Lễ, Tân Tri, Vũ Sơn, Tân Lập, Chiêu Vũ, Hưng Vũ, Hữu Vĩnh, Bắc Sơn, Đồng Ý, Vạn Thuỷ, Long Đống và Quỳnh Sơn.
Bắc Sơn là nơi sinh sống của 6 dân tộc, bao gồm Tày, Kinh, Dao, Nùng, Hoa và H’Mông. Người H’Mông chủ yếu sống bằng nghề trồng lúa, trồng bắp và các loại cây ăn quả như lê, mận, mơ, đào.
Trang phục truyền thống của người H’Mông được làm chủ yếu từ cây lanh và được thêu từ tơ tằm. Màu sắc chủ đạo trong trang phục này là xanh, đỏ, đen và vàng. Phụ nữ H’Mông mặc áo (so) xẻ ngực, váy (ta), tấm vải che phía trước váy (xế), thắt lưng và xà cạp (khử lau). Áo của phụ nữ H’Mông có cổ phía trước hình chữ V, được nẹp thêm vải màu và có thêu hoa văn phía sau và hai ống tay áo thêu hoa văn. Váy của phụ nữ H’Mông có nhiều nếp gấp, rộng và thêu hoa văn ở chân váy. Phụ nữ H’Mông thường để tóc dài và quấn khăn quanh đầu.
Nam giới H’Mông mặc quần màu đen, ống rộng và có thắt lưng (lăng dua la).
Vào những dịp lễ, tết, người H’Mông thường sử dụng khèn, đàn môi và cùng nhau múa khèn, múa ô, hát ống và chơi những trò chơi dân gian như ném pao, đua ngựa, bắn nỏ, đẩy gậy, bắn cung. Một món đặc sản của người H’Mông là thắng cố, với những gia vị độc đáo như thảo quả và mắc khén.
Tiềm năng du lịch
Bắc Sơn có nhiều điểm du lịch hấp dẫn, như di tích lịch sử rừng Khuổi Nọi, nhà sàn Long Đống, thôn Mỏ Tất, đồn Mỏ Nhài, đèo Tam Canh, đình Nông Lục và những thắng cảnh như hang Nà Thi, hồ Tam Hoa, hồ Vũ Lăng, hồ Pác Mỏ, hang Pác Mỏ, hang Cốc Lỵ, hang Lân Pán, hang Nàng Tiên…
Đến Bắc Sơn, du khách sẽ có cơ hội khám phá cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp và lịch sử phong phú của huyện này.